ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΝΑΚΗΣ
Η
Αγρία Γραφή
Ο Στέλιος Κανάκης γεννήθηκε το 1956 στην Αθήνα.
Διδάσκει στην επαγγελματική εκπαίδευση και εργάστηκε στο χώρο του βιβλίου.
Έχει γράψει το Ιερές βλακείες και τα υπό μορφή ημερολογίων Με τη μουσική του κόσμου, Μουσικοί του κόσμου και 12 μήνες συνθέτες για την έντεχνη μουσική που εκδόθηκαν από την ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ.
Ζει στην Αθήνα.
stelioskanakis@yahoo.gr
Η Αγρία Γραφή
© Copyright: Εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2014
Συγγραφέας: Στέλιος Κανάκης
Σύμβουλος έκδοσης: Δημήτρης Γκόβας
Διόρθωση: Στέλλα Ζούπα
Σχεδίαση Εξωφύλλου: Ατελιέ εκδόσεων ΚΨΜ
Ηλεκτρονική σελιδοποίηση: ΣΥΝΘΕΣΗ
Εκδόσεις ΚΨΜ
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:
Ζωοδόχου Πηγής 55-57, 106 81 Αθήνα
Τηλ.: 21ς0 38 13 838, 210 38 37 711
Fax: 210 3839713
e-mail: info@kapsimi.gr
www.kapsimi.gr
Σελίδες 360, Σχήμα: 14×20,5cm
ISBN: 978-960-6750-92-2
-.-
ΚΨΜ είναι τα αρχικά για το «Κέντρο Ψυχαγωγίας Μονάδας».
τον μόνο χώρο στα στρατόπεδα όπου δεν υπάρχει πειθαρχία.
στον οποίο γίνονται οι πραγματικές συζητήσεις.
εκεί όπου ψυχαγωγούνται οι στρατιώτες…
Επιδιώκουμε να είμαστε ένα κοινωνικό ΚΨΜ.
-.-
Επιτρέπεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση και χρήση για μη εμπορικούς σκοπούς έπειτα από συνεννόηση με τον εκδότη και με την αναφορά των πηγών.
περιεχόμενα
ΣΤΟ ΤΙΠΟΤΑ……………………………………………………….. 13
Πρώτο Μέρος
Η Παμπάλαια Διαθήκη
ΓΕΝΕΣΙΣ Πρώτη έκδοση (Γένεσις 1: 1-31)
«Εν αρχή ήν το σκότος…» …πράγμα γνωστό σε όλους μας 23
«Εις το βουνό ψηλά εκεί»……………………………………………. 27
Νερά… πολλά νερά………………………………………………….. 29
Οι φωστήρες… ……………………………………………………….. 32
Κήτη, ερπετά και πετεινά……………………………………………. 35
Ζώα και άνθρωπος, «άρσεν και θήλυ»……………………………. 37
ΓΕΝΕΣΙΣ Δεύτερη έκδοση (Γένεσις 2: 1-25)
Φτου κι απ’ την αρχή… ……………………………………………. 41
Όποιος μελετήσει με προσοχή την Παλαιά Διαθήκη, θα ιδεί πως υπάρχουν ένα σωρό αντιφάσεις, αναχρονισμοί, μυθολογικές παραδόσεις, ασυναρτησίες, κενά και το σπουδαιότερο στο εβραίικο κείμενο αλλού μεν υπάρχει ένας τύπος Ελωχείμ που σημαίνει θεοί και αλλού ο τύπος Γιαχβέ που δεν ξέρομε τι σημαίνει κι ούτε ετυμολογικά μπόρεσε να εξηγηθεί από τους ειδικούς. Το μόνο που είναι εξακριβωμένο είναι πως με τη λέξη αυτή ονομάζονταν ο θεός του Ισραήλ.
Γιάννης Κορδάτος (1891-1961)
ΣΤΟ ΤΙΠΟΤΑ
Εγώ, ακόμα κι αν αγνοούσα τι πράγμα είναι τα αρχικά στοιχεία, από τα ίδια τα ουράνια φαινόμενα και από πολλά άλλα γεγονότα θα τολμούσα να βεβαιώσω και να αποδείξω πως είναι αδύνατο ο κόσμος να έχει πλαστεί για μας από τους θεούς: με τόσες ατέλειες είναι φορτωμένος!
Λουκρήτιος, Περί της φύσεως των πραγμάτων,
2ο Βιβλίο
Στην αρχή ήταν όλα σκοτεινά. Δεν έβλεπες ούτε τη μύτη σου. Πράγμα που βέβαια δεν είχε μεγάλη σημασία, γιατί δεν ήσουν εκεί για να χρειαστεί να την ψάξεις. Δεν ήταν κανείς εκεί. Αλλά και να ’ταν κάποιος δεν είχε πού να σταθεί, πού να καθίσει. Δεν υπήρχε νερό αν διψούσες, κάτι να βάλεις στο στόμα σου, ένας ίσκιος να ξαποστάσεις – αλλά και ήλιος δεν υπήρχε για να χρειαστείς τον ίσκιο. Απουσίαζαν τα πάντα. Το Σύμπαν ολόκληρο.
Ένας τύπος μόνο, ασώματος κατά μερικούς, εύσωμος, επιβλητικός και γενειοφόρος κατ’ άλλους, κάποιας ή και μεγαλύτερης ηλικίας, με ωραίο παράστημα και γυμνασμένο σώμα, γκρίζα μαλλιά και γενειάδα (καμία σχέση με τον Σον Κόνερι[1]) κατά τρίτους, αγνώστου καταγωγής και προέλευσης, ακαθόριστων λοιπών χαρακτηριστικών, υφής, χρώματος, φύλου και όσων άλλων στοιχείων σχηματοποιούν μια οντότητα, περιδιάβαινε το τίποτα ωσάν άδικη κατάρα.
Στο μυαλό μας όλοι, όταν ακούμε «θεός», σχηματίζουμε τη γοητευτική αναπαράσταση του επιβλητικού μεσήλικα του Μιχαήλ Άγγελου[2] στην οροφή της Καπέλα Σιξτίνα[3]. Για να μην μπερδευόμαστε, καμία σχέση με τον αγροίκο Γιαχβέ η αναπαράσταση του Μιχαήλ. Εμείς, μαζί με τους ημιάγριους βοσκούς που τον κατασκεύασαν, έχουμε υπόψη το μοντέλο θεού των αρχών της πρώτης χιλιετίας π.τ.χ.[4] στο πλέον καθυστερημένο πολιτισμικά μέρος της γης, ενώ ο μέγας καλλιτέχνης έζησε στη Βενετία 2.500 χιλιάδες χρόνια μετά. Ίσως, λόγοι αισθητικής καθαρά να έκαναν τους Εβραίους με την Τορά[5] για να απαγορεύσουν την απεικόνιση του Γιαχβέ. Έτσι όπως περιγράφεται, η όποια αναπαράσταση θα έφερνε το αντίθετο από το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.
Ο αναπεικόνιστος, όπως θα δείτε παρακάτω, είναι αμφιβόλου, τουλάχιστον ηθικής. Έχει τη φήμη πάνσοφου, πανταχού παρόντα, πανάγαθου και δίκαιου, αλλά στα γραπτά παρουσιάζεται ευέξαπτος, μνησίκακος, εκδικητικός, μαζοχιστής, κατά συρροή μαζικός δολοφόνος. Οι υποψίες για τον ύποπτο, τουλάχιστον του χαρακτήρα του εντείνονται και από το πλήθος των ονομάτων που φέρει: Ελοχείμ[6], Ελ[7], Ελοάχ[8] (σύνηχο του Αλλάχ), Παντοκράτορας (Shaddai),[9] Γιαχβέ[10], Σαβαώθ, Ιεχωβάς, Αδωνάι[11].
Ουσιαστικά σ’ όλη την Πεντάτευχο αλλά και στα υπόλοιπα βιβλία τα δύο ονόματα που αναφέρονται και συναγωβνίζονται για την επικράτηση το ένα με το άλλο είναι το Ελοχείμ και το Γιαχβέ. Το ένα είναι «οι θεοί» και το άλλο «ο θεός». Αυτή η… θεϊκή διαπάλη διαποτίζει όλη τη Βίβλο και, χωρίς να είναι η αιτία, έχει ως αποτέλεσμα πολλές διπλοεγγραφές καταφανώς αντικρουόμενες (αν υιοθετήσουμε την άποψη του θεϊκού βιβλίου) και παράλογες για εκπορευόμενο από θεό κείμενο.
Πλήθος ερωτημάτων θα προκύψουν αργότερα για την παρουσία του: πώς πότε, πόσοι, γιατί, και το κυριότερο, το οποίο θα ταλανίσει μερικές χιλιάδες χρόνια αργότερα πολύ κόσμο, αν ο τύπος υπήρξε –υπάρχει τελικά– ή όχι.
Για το τότε, δηλαδή για όταν υπήρχε το τίποτα ή αλλιώς όταν απουσίαζαν και της «Παναγιάς τα μάτια», οι πληροφορίες εκλείπουν παντελώς. Η ύπαρξή του μας γνωστοποιείται πολύ αργότερα και για κάποιον άγνωστο λόγο αυτό συμβαίνει σε ορισμένους εκπροσώπους του πιο καθυστερημένου λαού της εποχής.
Όλα αυτά εμείς τα γνωρίζουμε σήμερα από τη Βίβλο, ένα χοντρό, πλήρως ακαλαίσθητο, κακογραμμένο και αντιφατικό βιβλίο, το περιεχόμενο του οποίου ικανοποιεί και την πιο αρρωστημένη φαντασία. Το έγραψαν διάφοροι τύπου από τον ορεσίβιο αυτό λαό που το ον επέλεξε ως περιούσιο[12] και περιγράφει τα κατορθώματά του, και, πολύ αργότερα, τα αντίστοιχα επιτεύγματα του γιου του.
Ειδικά στο πρώτο μέρος της Παλαιάς Διαθήκης έχουμε να κάνουμε με τα πέντε βιβλία (Πεντάτευχος)[13] που παρόλο που δεν περιέχουν κάποιον ανάλογο ισχυρισμό, υποστηριζόταν από τους φωστήρες της εκκλησίας πως γράφτηκαν από τον Μωυσή, αναφέρονταν δε ως «Τα πέντε βιβλία του Μωυσή». Και αυτή η επιμονή παρά τις πολλαπλές λογικές ανακολουθίες που προκύπτουν από τον ισχυρισμό ότι ο Μωυσής ήταν ο συγγραφέας τους. Αποκορύφωμα η περιγραφή της ταφής του Μωυσή, την οποία μάλλον θα δυσκολευόταν να γράψει ο ίδιος, και αναφορά πως ο τόπος της ταφής του θεωρείται άγνωστος, πράγμα που αποκαλύπτει ότι το συγκεκριμένο χωρίο γράφτηκε χρόνια μετά το θάνατο του Μωυσή:
«Και έθαψεν αυτόν εν κοιλάδι εν τη γη Μωάβ, κατέναντι του Βαιθ-φεγώρ· και ουδείς γνωρίζει την ταφήν αυτού έως της σήμερον» (Δευτερονόμιον 34: 6).[14]
Όπως καταλαβαίνει ο λογικός, ελπίζω, αναγνώστης, αν μπορούσε ο Μωυσής να γράψει για το θάνατο και την ταφή του, δεν θα είχε λόγους να μας κρύψει την τοποθεσία του τάφου του.
Οι μέχρι σήμερα μελέτες της Βίβλου έχουν δείξει πως υπάρχουν τέσσερις τουλάχιστον ξεχωριστές γραφές, οι οποίες απέχουν μεταξύ τους μερικές εκατονταετίες, έχουν δεχτεί επιδράσεις από δύο, τουλάχιστον, μεγάλους πολιτισμούς, αντικατοπτρίζουν τη ρήξη και τις διαφορές ανάμεσα στα βασίλεια του Ισραήλ και του Ιούδα (κάτι που φαίνεται και από τις διπλοεγγραφές στις πηγές, ειδικά στις Ε και Γ) και έχουν ενσωματωθεί στα πέντε βιβλία του Μωυσή.[15] Ανάγονται δε όλες στο σοβαρό φιλοσοφικό και επιστημονικό υπόβαθρο των αιγυπτιακών μύθων. Οι Εβραίοι συγγραφείς δεν είχαν παρά να μετατρέψουν τον πολυθεϊσμό και πρώιμο μονοθεϊσμό της αιγυπτιακής θεογονίας και μυθολογίας σε γιαχβικό μονοθεϊσμό. Πράγμα που το κατάφεραν εξόχως, αν και σήμερα θα διώκονταν για ξεδιάντροπη αντιγραφή και παραχάραξη. Πολύ αργότερα ήρθε κι έδεσε και η επίδραση του βαβυλωνιακού πολιτισμού με την κατάκτησή τους από τους Βαβυλωνίους[16] και με ιδιαίτερο αποτύπωμα στη Βίβλο την ιστορία του κατακλυσμού. Εν ολίγοις, κάποιοι έγραφαν για χρόνια ξεχωριστά και κάποιοι άλλοι διόρθωναν και προσέθεταν, σνέρραφαν και μαγείρευαν κατά το δοκούν. Με τα χρόνια και τη χαριστική βολή της περιβόητης μετάφρασης των Εβδομήκοντα[17], φτάσαμε σ’ αυτή την πρωτοφανούς ακαλαισθησίας σούπα που λέγεται Βίβλος ή Αγία Γραφή.
Το βιβλίο αυτό σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, και συγκρινόμενο με τις μυθολογίες άλλων λαών της εποχής και γειτνιαζόντων με τον περιούσιο (Αιγύπτιοι, Έλληνες, Βαβυλώνιοι, Πέρσες), θα βρισκόταν στον κάλαθο της αισθητικής και θα αγνοείτο από τους πολιτισμένους ανθρώπους της εποχής μας. Ή εν πάση περιπτώσει θα απασχολούσε μόνο τους Εβραίους, μιας και πρόκειται για τη μυθολογία τους. Πράγμα που –όχι τυχαία– δεν συνέβη και σήμερα το συναντάμε όπου να ’ναι, από το ξενοδοχείο των διακοπών μας μέχρι το οικείο αστυνομικό τμήμα, στα νοσοκομεία, στο συνοικιακό μπουρδέλο και στο δικαστήριο, στο οποίο καθείς εντέλλεται να θέσει πάνω στο «ιερό» βιβλίο το δεξί χέρι του και να ορκιστεί.
Ας γυρίσουμε όμως στον Γιαχβέ (ΓΧΒΧ = Είμαι), γιατί αυτός είναι το μοναχικό «αιώνιο και ατελεύτητο» πλάσμα που θα μας απασχολήσει επί μακρόν. Μοναχικό βεβαίως προς ώρας, γιατί αργότερα θα εξελιχθεί σε «τρία σε ένα» μετά του υιού και του ακαταλαβίστικου αγίου πνεύματος. Το ον αυτό λοιπόν –«πνεύμα» το μετέφρασαν, αλλά στο εβραϊκό πρωτότυπο είναι «ρουάχ», που σημαίνει «άνεμος» ή «βίαιη εκπνοή»[18], κάτι σαν βήξιμο ή φτάρνισμα ίσως, για να μην πω κάτι χειρότερο– περιφερόταν τότε φαινομενικά ανώφελα σε μια γη κι έναν ουρανό που καταλάμβαναν χώρο, αλλά δεν είχαν σχήμα ή περιεχόμενο (!), μέσα στο σκοτάδι, και όλα αυτά σε μια υγρή άβυσσο[19].
Ένα επιπλέον ζήτημα που παραμένει άλυτο ως τις μέρες μας είναι γιατί επέλεξε τη συγκεκριμένη στιγμή για να φτιάξει τον κόσμο και όχι πριν ή αργότερα, με δεδομένο πως, κατά τους υποστηρικτές του, έρχεται από το άπειρο και πηγαίνει προς αυτό. Επίσης είναι ο κόσμος προϊόν πανσοφίας, όπως υποστηρίζεται ευρέως και από τους Εβραίους κατά κύριο λόγο –τότε όμως γιατί είναι έτσι σκατά;–, ή πρόκειται για κατασκεύασμα βαριεστημάρας, πράγμα πολύ πιθανό, οπότε και εξηγούνται οι ατέλειές του.
Ίσως να μην απαντήσουμε ποτέ σ’ αυτό το ερώτημα. Εκ του αποτελέσματος πάντως έχουμε έναν κόσμο αντιφατικό, όπου το κάλλος συμβαδίζει με τον «κάλο», το λογικό με το παράλογο, η ευχαρίστηση με το άλγος, η συνέπεια με την αγυρτεία, οι εργάτες με τους αστούς, οι γαμπροί με τις πεθερές, οι σύζυγοι με τις ερωμένες και πάει λέγοντας.
Θα παρακαλούσα τον αναγνώστη για ό,τι δεν καταλαβαίνει ή νιώθει ότι έρχεται σε σύγκρουση με τη λογική του –κάτι που δυστυχώς θα συμβεί πολλές φορές μέχρι το τέλος του παρόντος– να μην το ρίξει στο ποτό από τις πρώτες σελίδες και, προπάντων, να μην τα βάλει με κανέναν τρόπο με το βιβλίο ή με τον συγγραφέα. Η υπομονή που θα επιδείξει ας εκληφθεί ως άσκηση, πράγμα έτσι κι αλλιώς χρήσιμο στην καθημερινότητά μας, που τον κατακλύζει από λογιών λογιών ανοησίες εκ πρώτης εντελώς αδικαιολόγητες για την εποχή μας.
Πρώτο Μέρος
Η Παμπάλαια Διαθήκη
ΓΕΝΕΣΙΣ Πρώτη έκδοση
(Γένεσις 1: 1-31)
Στην αρχή, ο Θεός δεν ήξερε ότι ήταν Θεός, διότι ήταν εντελώς μόνος. Για να ξέρεις ότι είσαι Θεός, πρέπει τουλάχιστον να υπάρχουν δύο: ένας που είναι Θεός και ο άλλος που θα λέει «Θεέ μου».
Φρανσουά Καβανά (1923-2014)
Γάλλος ευθυμογράφος
«Εν αρχή ην το σκότος…»
…πράγμα γνωστό σε όλους μας
Ξημερώνει η Κυριακή 23 Οκτώβρη του 4004 π.τ.χ. μας. Κανείς δεν αναρωτιέται τι πρόκειται να συμβεί από ώρα σε ώρα. Δεν υπάρχει κανένα σημάδι, αλλά και ουδείς παρατηρητής. Είπαμε, ακόμη στον κόσμο δεν υπάρχει… Χριστός! Τίποτα! Μόνο αυτό το ον που περιστρέφεται αποπροσανατόλιστα, μιας που απουσιάζει και ο χώρος. Τώρα πώς είναι Κυριακή και πως ξημερώνει, αφού δεν υπάρχει Ήλιος, Γη, Γαλαξίας και τα άλλα συναφή ή με ποια μέθοδο κατέληξαν στο συγκεκριμένο έτος ρωτήστε τον επίσκοπο Άσερ[20] και το φίλο του Τζον Λάιτφουτ[21].
Σχετικά με την ακριβή ημερομηνία της κατασκευής μας, οι γνώμες τετράκις σχάζονται τουλάχιστον. Λίγα χρόνια πριν τους προαναφερόμενους ο Μαρτίνος Λούθηρος[22] την είχε προσδιορίσει το 3960 π.τ.χ. και ακόμη πιο πριν οι Εβραίοι το 3761 π.τ.χ. Κατά τους Βυζαντινούς, ο κόσμος δημιουργήθηκε την 1η Σεπτεμβρίου του 5509 π.τ.χ. Εμείς και να μην εκληφθεί ως απαξίωση του βυζαντινού πολιτισμού, θα κρατήσουμε για την ιστορία μας το 4004 π.τ.χ. ως πιο σύγχρονο και εγκυρότερο, μιας και ο έτερος των ζουρλών που το προσδιόρισαν ήταν και αντιπρύτανης στο Κέμπριτζ.
Είναι 09:00 και ξαφνικά ακούγεται, στην κυριολεξία, φωνή «βοώντως εν τη ερήμω»:
– «Γενηθήτω φως. Και έγινε φως» (Γένεσις 1: 3).
Άπλετο και διάχυτο. Ξαφνικά και χωρίς προφανή λόγο ύπαρξης. Φως ιλαρό. Ασχέτως της ιλαρότητας των συγγραφέων. Το ότι βεβαίως κάτι τέτοια έκανε και ο Αιγύπτιος Άμμων[23] μόνο ως τυχαίο δεν μπορεί να εκληφθεί.
Μόλις έκανε το φως ο Γιαχβέ, το είδε και ικανοποιήθηκε αρκούντως. Με το δίκιο του. Ένα φως αναιτιολόγητο, χωρίς ήλιο, μόνο ένας θεός θα το κατάφερνε. Κάποιοι από το παπαδαριό σήμερα, και εν τω μέσω της διάχυτης ανοησίας τους, υποστηρίζουν πως επρόκειτο για τη διάχυτη ακτινοβολία. Ό,τι κι αν ήταν και όσο κι αν δοκιμάζει σήμερα την αντοχή μας, απτόητος ο Γιαχβέ αμέσως μετά ξεχώρισε το φως απ’ το σκοτάδι και είπε το φως μέρα (σιγά τα λάχανα) και το σκοτάδι νύχτα (επίσης).
«Και έγεινεν εσπέρα και έγεινε πρωΐ, ημέρα πρώτη» (Γένεσις 1: 5).
Διάχυτη ακτινοβολία λοιπόν που αναβόσβηνε σα λαμπάκι χριστουγεννιάτικου δέντρου.
«Και είδεν ο Θεός το φως ότι ήτο καλόν […]» (Γένεσις 1: 4).
Έτσι ξημέρωσε ο θεός την πρώτη μέρα, νύχτωσε τη νύχτα και ξαπόστασε ικανοποιημένος. Κι όμως κάτι τον έτρωγε. Αυτή η διαβολεμένη αίσθηση που συνήθως σε πιάνει στο κρεβάτι και κρατά τα βλέφαρά σου ανοιχτά πως κάτι ξέχασες, κάτι σου έχει ξεφύγει.
Με την όποια λογική της συγγραφής και των συνεχών συρραφών της Γένεσης, ο Ήλιος και η Σελήνη παρουσιάζονται την τέταρτη μέρα. Οι Εβραίοι μονοθεϊστές είχαν ήδη καταλήξει όταν τα έγραφαν αυτά πως ο ηλιακός δίσκος δεν ήταν τίποτα περισσότερο από τη φυσική οντότητα που έφερνε τη μέρα με την ανατολή της και τη νύχτα με τη δύση της και ότι δεν υπήρχε κανένας θεός κρυμμένος πίσω της. Οι πρώτοι μονοθεϊστές, που δεν ήταν ικανοί ούτε για σοβαρή αντιγραφή, ακολούθησαν ακριβώς τον αιγυπτιακό μύθο μη μπορώντας ύστερα από χρόνια που τα έγραφαν αυτά να θυμούνται γιατί η αρχική αιγυπτιακή ιστορία είχε τη μέρα και τη νύχτα να εμφανίζονται πριν από τον Ήλιο και τη Σελήνη. Οπότε τα τζιμάνια οι συγγραφείς της Βίβλου (υπόψη πως γραφόταν για 300 χρόνια περίπου), με το που διαπιστώνουν το παράλογο, χώνουν την τέταρτη μέρα τη δημιουργία του Ήλιου και της Σελήνης μη συνειδητοποιώντας την αντίφαση ανάμεσα στα γεγονότα της πρώτης και της τέταρτης μέρας και τον βάζουν θεό άνθρωπο να ξαναχωρίσει το φως απ’ το σκοτάδι[24].
«Εις το βουνό ψηλά εκεί…»
Τα πράγματα δεν είναι όπως έχουν γραφτεί στην Αγία Γραφή. Ο Θεός δεν δημιούργησε τον άνθρωπο κατ’ εικόνα του. Ο άνθρωπος δημιούργησε τον Θεό κατ’ εικόνα του.
Λουδοβίκος Φόιερμπαχ
«Και είπεν ο Θεός, Γενηθήτω στερέωμα αναμέσον των υδάτων, και ας διαχωρίζη ύδατα από υδάτων. Και εποίησεν ο Θεός το στερέωμα, και διεχώρισε τα ύδατα τα υποκάτωθεν του στερεώματος από των υδάτων επάνωθεν του στερεώματος. Και έγεινεν ούτω» (Γένεσις 1: 6-7).
Εδώ πρόκειται πάλι καθαρά και με την ίδια σειρά για εμφάνιση του αρχέγονου βουνού του αιγυπτιακού μύθου. Μάλιστα, αν κάποιος σώφρων αναγνώστης αναρωτιέται ποια είναι τα νερά του πάνω και του κάτω στερεώματος, σωστά το πράττει.
Οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν τον ουρανό έναν υδάτινο δρόμο μέσα στον οποίο ταξίδευε ο Ρα, ο θεός ήλιος. Σε όλους τους αιγυπτιακούς μύθους περί δημιουργίας, μετά την εμφάνιση της… φωταψίας, που συνήθως ταυτίζεται με το θεό Ατούμ, ο θεός-δημιουργός ανέδυε ένα βουνό από τον αρχέγονο ωκεανό. Το, επίσης αρχέγονο, βουνό εξασφάλιζε τη δύναμη που κρατούσε χωριστά τα πάνω από τα κάτω νερά. Ουσιαστικά ζούμε σε μια… πυλωτή. Πράγμα, βεβαίως, που οδήγησε τους Εβραίους να μπερδέψουν τους μηρούς τους κατά την αντιγραφή.
«Και εκάλεσεν ο Θεός το στερέωμα, Ουρανόν […]» (Γένεσις 1: 8).
Στην πρώτη μορφή της Γένεσης περιγράφεται μόνο ένα γεγονός, κι αυτό είναι η ανάδυση του αρχέγονου βουνού. Όποιος αργότερα πρόσθεσε κι άλλες εργασίες δεν γνώριζε πως το στερέωμα αντιπροσώπευε ένα βουνό που διαχώριζε τα πάνω ύδατα από τα κάτω. Τελικά και εδώ οι Εβραίοι, υποτασσόμενοι στις γνώσεις της εποχής, διατηρούν την πίστη των Αιγυπτίων σε μια σκληρή επιφάνεια ψηλά στον ουρανό αφαιρώντας την ιδέα της ξεχωριστής θεότητας του ουρανού μιας και ο δικός τους ήταν πολυπράγμων και αποτελεσματικότατος ως ένας.
«Και έγινεν εσπέρα και έγεινε πρωΐ, ημέρα δευτέρα» (Γένεσις 1: 8).
Με κάτι τέτοια, η δεύτερη μέρα του κόσμου είναι γεγονός.
Νερά… πολλά νερά
Όταν ένας άνθρωπος είναι ελεύθερος από τη θρησκεία, έχει περισσότερες πιθανότητες να ζήσει μια φυσιολογική και υγιή ζωή.
Σίγκμουντ Φρόιντ
«Και είπεν ο Θεός, Ας συναχθώσι τα ύδατα τα υποκάτω του ουρανού εις τόπον ένα, και ας φανή η ξηρά. Και έγεινεν ούτω. Και εκάλεσεν ο Θεός την ξηράν γην· και το σύναγμα των υδάτων εκάλεσε, Θάλασσας· και είδεν ο Θεός ότι ήτο καλόν» (Γένεσις 1: 9-10).
Στο σημείο αυτό ο μεγαλοδύναμος ή αυτοί που έγραφαν στο όνομά του διατελούν εν συγχύσει. Αφού συγκεντρώνει ο θεός τα νερά «εις τόπον ένα», στη συνέχεια τα ονομάζει «θάλασσες». Συγχέει αιγυπτιακές και βαβυλωνιακές επιρροές.
Οι Αιγύπτιοι γνώριζαν κι άλλους υδάτινους όγκους, αλλά θεωρούσαν μόνο το Νείλο σημαντικό. Έτσι, όπως ο Σου[25], και ο πρώτος βιβλικός γραφιάς ακολουθεί πιστά τον αιγυπτιακό μύθο. Έλα όμως που ύστερα από χρόνια έρχεται κάποιος άλλος αφανής συγγραφέας, ο οποίος με την επίδραση των Βαβυλωνίων γνωρίζει πολλούς και σημαντικούς υδάτινους όγκους, όπως τη Μεσόγειο, την Ερυθρά Θάλασσα, τη Νεκρά Θάλασσα, τους ποταμούς Τίγρη, Ευφράτη, Ιορδάνη και Ορόντη. Έτσι λοιπόν ο δεύτερος συγγραφέας, καθώς δεν αντιλαμβάνεται πια τα γεγονότα στο αιγυπτιακό τους πλαίσιο και αφού ήδη οι Εβραίοι έχουν, με την πολιτισμική επίδραση των Βαβυλωνίων, μια… ισόνομη άποψη για τα νερά, μετατρέπει τον «τόπον ένα» σε «σύναγμα των υδάτων» και τα αποκαλεί «θάλασσες». Έτσι, άλλη μια αντίφαση γεννιέται στο θεϊκό κείμενο. Απτόητος όμως ο Γιαχβέ συνεχίζει το έργο της ημέρας.
«Και είπεν ο Θεός, Ας βλαστήσει η γη χλωρόν χόρτον, χόρτον κάμνοντα σπόρον […]» (Γένεσις 1: 11).
Ακολουθώντας τυφλά την αλληλοχία των γεγονότων της αιγυπτιακής δημιουργίας[26], οι Εβραίοι αντιγραφείς κατορθώνουν με τη σειρά τους να βλαστήσουν τη γη πριν την «έλευση» του ήλιου. Έλα όμως που χλωρίδα χωρίς φωτοσύνθεση δεν μπορεί να υπάρξει. Επίσης φωτοσύνθεση χωρίς ήλιο. Δύο τινά μπορεί να συμβαίνουν εδώ μιας και τα πράγματα σοβαρεύουν. Αν πράγματι το κείμενο είναι θεϊκό, τότε ή ο θεός τους δεν «λέει» και πολλά πράγματα, διότι δεν γνωρίζει στοιχειώδη βιολογία και χημεία, ή ξεφτιλίζει επίτηδες τις επιστήμες που άφησε μετά σ’ εμάς για να ταλαιπωρούμαστε. Άρα το πάνσοφος πάει περίπατο και προσθέτουμε το σαδιστής. Αν πάλι, που φαίνεται να στέκει περισσότερο, οι Εβραίοι γραφείς έγραφαν ό,τι ήξεραν και ό,τι τους κατέβαινε, τότε έχουμε στα χέρια μας ένα κείμενο-αντανάκλαση του γνωστικού επιπέδου εκείνης της εποχής και του περιούσιου λαού.
«Και εβλάστησεν η γη χλωρόν χόρτον, χόρτον, κάμνοντα σπόρον κατά το είδος αυτού, και δένδρον κάμνον καρπόν, του οποίου το σπέρμα είναι εν αυτώ κατά το είδος αυτού […]» (Γένεσις 1: 12).
Ύστερα από αυτό σας λύθηκε και η απορία γιατί τα φυτά κάνουν καρπό σύμφωνα με το είδος τους. Αν η θεϊκή σοφία εξέλειπε, δεν θα βγάζαμε άκρη. Οποιοδήποτε φυτό θα παρήγαγε καρπό. Άντε μετά να ψάξεις ποιο γαμημένο φυτό παράγει πατάτες σκάβοντας όλη τη γη.
Έτσι την τρίτη μέρα γέμισε η φύση με θάλασσες, ξηρές και φυτά «και είδεν ο Θεός ότι ήτο καλόν» –προσέξτε, για δεύτερη φορά σε μία μέρα– και ξαπόστασε κατευχαριστημένος κάτω από ένα φρεσκοφυτεμένο πλατάνι. Για μια ακόμη φορά η αίσθηση πως κάτι σοβαρό του διέφευγε κονταροχτυπιόταν με τον γάργαρο ήχο του παρακείμενου ρυακιού.
Οι φωστήρες…
Όσο πιο φοβερή παρουσιάζεται η θεότητα τόσο πιο υποτακτικοί και πειθήνιοι είναι οι θεράποντές της.
Ντέιβιντ Χιουμ (1711-1776)
Ξημερώματα της τέταρτης μέρας ο Γιαχβέ ανοίγοντας τα μάτια του είδε από τις φυλλωσιές του πλάτανου έναν άδειο ουρανό να αχνοφέγγει. Θες η δουλειά που ’χε ρίξει τις προηγούμενες μέρες, θες η υγρασία –δεν ήταν δα και της ηλικίας του να κοιμάται κάτω από πλάτανο–, η βιασύνη του ίσως να προλάβει τις δουλειές της ημέρας, ξύπνησε πιασμένος και ανήσυχος. Παρέμεινε κάτω απ’ το δέντρο περιμένοντας να φωτίσει για τα καλά. Και τότε χτύπησε το κεφάλι του. Να λοιπόν τι του είχε διαφύγει. Είχε ξεχάσει τον Ήλιο, τη Σελήνη, τους πλανήτες, τ’ αστέρια. Πετάχτηκε πάνω βλαστημώντας την αφηρημάδα του.
«Και είπεν ο Θεός, Ας γείνωσι φωστήρες εν των στερεώματι του ουρανού, δια να διαχωρίζωσι την ημέραν από της νυκτός· και ας ήναι δια σημεία και καιρούς και ημέρας και ενιαυτούς· και ς ήναι δια φωστήρας εν των στερεώματι του ουρανού, δια να φέγγωσιν επί της γης. Και έγεινεν ούτω. Και έκαμεν ο Θεός τους δύο φωστήρας τους μεγάλους, τον φωστήρα τον μέγαν δια να εξουσιάζη επί της ημέρας, και τον φωστήρα τον μικρόν δια να εξουσιάζη επί της νυκτός· και τους αστέρας· και έθεσεν αυτούς ο Θεός εν τω στερεώματι του ουρανού, δια να φέγγωσιν επί της γης, και να εξουσιάζωσιν επί της ημέρας και επί της νυκτός και να διαχωρίζωσι το φως από του σκότους» (Γένεσις 1: 14-18).
Και γεννήθηκαν οι «μεγάλοι φωστήρες», ο Ήλιος και η Σελήνη, και οι μικρότεροι, τα άστρα και οι πλανήτες. Και βάζει ο Εβραίος φωστήρας συγγραφέας τον Ήλιο να περιστρέφεται γύρω απ’ τη Γη, λες κι αυτή είναι το κέντρο του κόσμου. Και φαντάζουν έκτοτε οι ηλιακές εκλάμψεις ως υποτυπώδης διαμαρτυρία του Ήλιου για την αφύσικη τύχη του. Εδώ πια ξεφεύγουμε από τον αιγυπτιακό μύθο και κλίνουμε προς τον αντίστοιχο βαβυλωνιακό, όπως δείχνει κι ένα απόσπασμα από το Ενούμα Έλις[27].
Πρόκειται καθαρά για… θεϊκή διόρθωση. Αφού κρίθηκε πως το φως απ’ το σκοτάδι διαχωριζόταν χωρίς λόγο από την πρώτη μέρα της δημιουργίας, το έπραξε σωστά. Και κάπου στο τέλος περνάει και τα ψήγματα σημασίας που έδιναν οι τότε Εβραίοι στα άστρα «και τους αστέρας» (Γένεσις 1: 16).
Παρ’ ότι θεός, δεν φαίνεται να τον χαρακτηρίζει η σύνεση. Με δεδομένο πως ο περιούσιος λαός βρισκόταν σ’ αυτή την άσημη Γη, τι σκατά το ήθελε τέτοιο και τόσο σύμπαν; Αναλογιστείτε πως έφτιαξε μονομιάς πάνω από 200 δισεκατομμύρια γαλαξίες (και μιλάμε μόνο για το ορατό ή γνωστό σύμπαν) με δισεκατομμύρια άστρα ο καθένας, μαύρες τρύπες, πάλσαρ[28] και διάφορα άλλα εξωτικά και αμέτρητους πλανήτες. Τότε ήταν που τέθηκε και ο θεμέλιος λίθος του CERN[29] με τη δημιουργία του μποζονίου Χιγκς[30]. Τα ’βαλε λοιπόν όλα αυτά να γυρίζουν (πάντα κατά τα μυαλά των Εβραίοχριστιανών) γύρω από τη Γη προς δόξαν των Αβραάμ, της αμφιβόλου, τουλάχιστον, ηθικής γυναίκας του, των Ισαάκ, Ιακώβ και συηναφών απογόνων τους.
«[…] Και είδεν ο Θεός ότι ήτο καλόν. Και έγεινεν εσπέρα και έγεινε πρωΐ, ημέρα τετάρτη» (Γένεσις 1: 18-19).
Έμπηξε το μπαστούνι του στην άμμο κάθιδρος και ξαπόστασε.
Κήτη, ερπετά και πετεινά
Ο ανόητος, το παιδί και ο άγριος αποδίδουν τα δικά τους πάθη και τις δικές τους ροπές στις άψυχες ουσίες από τις οποίες είτε ευεργετούνται είτε βλάπτονται. Οι μεν γίνονται θεοί, οι δε δαίμονες.
Πέρσι Μπις Σέλεϊ (1792-1822)
Πέμπτη πρωί κι ο Γιαχβέ «πήρα» λίγο παραπάνω. Όταν άνοιξε τα μάτια του, ο ήλιος για πρώτη φορά είχε ανατείλει κι έδινε νόημα στην ημέρα. Καθώς πιάστηκε απ’ το μπαστούνι του να σηκωθεί, πρόσεξε τη σκιά του στην άμμο. Έμεινε για λίγο να παρατηρεί τον ίσικο. Θεός-ξεθεός ήταν η πρώτη φορά που παρατηρούσε το φαινόμενο. Είδε πως ο ίσκιος του μπαστουνιού κινούταν. Είπε το γνωστό «ήτο καλόν» και τράβηξε για τη δουλειά. Το πρώτο ρολόι, έστω και ηλιακό, ήταν γεγονός.
Πολλαπλά τα καθήκοντα εκείνης της ημέρας. Και αντιφατικά, όπως πάντα. Κοίταξε τη θάλασσα και σκέφτηκε τα ψάρια. Καθώς σήκωσε ψηλά το βλέμμα του και «άγγιξε» την κορυφή από την παρακείμενη Σεκόγια, αισθάνθηκε την έλλειψη πτηνών. Η συγκεκριμένη Σεκόγια[31] θα προλάβει να δει και το γιο του να γεννιέται και να κάνει διάφορα άνευ νοήματος και παράδοξα και, αφού σιχτιρίσει θεούς, δαίμονες και ανθρώπους «θα βγει απ’ τη φυλλωσιά της»[32] διαμαρτυρόμενη κι έπειτα θα ξεραθεί. Αλλά ας γυρίσουμε στον Γιαχβέ.
«Και είπεν ο Θεός, Ας γεννήσωσι τα ύδατα εν αφθονία νηκτά έμψυχα και πετεινά ας πέτωνται επάνωθεν της γης κατά το στερέωμα του ουρανού […]» (Γένεσις 1: 20).
Εδώ έχουμε τα νερά –αμιγώς αιγυπτιακή επινόηση– να γεννούν αφειδώς ψάρια, κήτη και πουλιά. Είναι η μέρα που παρήχθησαν και οι μπούφοι. Ένας αετός μάλιστα την άραξε στην κορυφή της Σεκόγιας μας, απ’ όπου και αγνάντευε έκθαμβος τον ολοκαίνουριο κόσμο.
Στην επόμενη όμως βερσιόν της Γένεσης θα σκοντάψουμε:
«Έπλασε δε Κύριος ο Θεόςε εκ της γης πάντα τα ζώα του αγρού και πάντα τα πετεινά του ουρανού» (Γένεσις 2: 19).
Παραβλέποντας τον κίνδυνο να στείλετε στο διάβολο τους Αιγυπτίους, τους Βαβυλωνίους, τους Εβραίους κι εμένα προσωπικά, είμαι υποχρεωμένος να επιστήσω την προσοχή σας για μια ακόμη φορά στον ερμαφροδιτισμό της Βίβλου. Στην πρώτη εκδοχή η μνήμη της σημασίας του Νείλου στη ζωή των ανθρώπων είναι νωπή, ενώ στη δεύτερη έχουμε τις επιδράσεις μιας κοινωνίας όπου η γη έπαιζε σημαντικότερο ρόλο στη διατήρηση της ζωής.
Αμέσως μετά ο Γιαχβέ τα έβαλε όλα σε λειτουργία αφού έδωσε τις σχετικές κατευθύνσεις:
«[…] Και ευλόγησεν αυτά ο Θεός, λέγων, Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και γεμίσατε τα ύδατα εν ταις θαλάσσαις· και τα πετεινά ας πληθύνωνται επί της γης» (Γένεσις 1: 22).
Μέρα ήταν και η πέμπτη, πέρασε κι αυτή!
Ζώα και άνθρωπος
«άρσεν και θήλυ»
Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού.
Καρλ Μαρξ (1818-1883)
Την έκτη μέρα επικράτησε οργασμός δουλειάς. Λίγο η σχετική απειρία του Γιαχβέ, λίγο η ραθυμία που χαρακτηρίζει τους μοναχικούς θεούς, είχε υπάρξει κάποια τουλάχιστον καθυστέρηση στη δημιουργία. Ξημερώματα πετάχτηκε πάνω και άρχισε να δημιουργεί.
«Και είπεν ο Θεός, Ας γεννήσει η γη ζώα έμψυχα κατά το είδος αυτών, κτήνη και ερπετά και ζώα της γης κατά το είδος αυτών· και έγεινεν ούτω. Και έκαμεν ο Θεός τα ζώα της γης κατά το είδος αυτών, και τα κτήνη κατά το είδος αυτών, και παν ερπετόν της γης κατά το είδος αυτού. Και είδεν ο Θεός ότι ήτο καλόν» (Γένεσις 1: 24-25)
Δυστυχώς όμως υπήρξαν κάποιες παρεκκλίσεις και ορισμένες κατασκευαστικές ατέλειες. Θες ότι δεν είχε κάτι συγκεκριμένο υπόψη του ο θεός, θες ότι μέχρι εκεί του έφτανε, ένας… θεός ξέρει. Δεν έγιναν όλα κατά το είδος τους. Οι Κένταυροι είναι μισοί άνθρωποι και μισοί άλογα, τα μουλάρια (ημίονοι) είναι άλογα και γαϊδούρια, οι ελεφαντίνες μπερδεύουν την προβοσκίδα των αρσενικών με το… τέλος πάντων τους, οι φουκαράδες οι σκαντζόχοιροι δεν μπορούν να συνουσιαστούν, κάποια ζώα βγήκαν με κέρατα και το σοβαρότερο, που θα μας απασχολήσει στην πορεία και θα το πληρώσουμε πανάκριβα με την απώλεια της αθανασίας μας, είναι το φίδι, που –για κάποιον άγνωστο ως τις ημέρες μας λόγο– το έκανε χωρίς πόδια.
Πάνω εκεί είπε να κάνει και κάτι πιο ξεχωριστό, κάτι που να αρμόζει πιότερο στη θεϊκή του φύση.
«Και είπεν ο Θεός, Ας κάμωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα ημών, καθ’ ομοίωσιν ημών[33]· και ας εξουσιάζη επί των ιχθύων της θαλάσσης και επί των πετεινών του ουρανού και επί των κτηνών και επί πάσης της γης και επί παντός ερπετού, έρποντος επί της γης. Και εποίησεν ο Θεός αυτόν· άρσεν και θήλυ εποίησεν αυτούς» (Γένεσις 1: 26-27).
Τρίχες! Ούτε πάνσοφοι είμαστε, τουλάχιστον οι περισσότεροι, ούτε πολύ περισσότερο αθάνατοι. Και βεβαίως αδυνατούμε να κάνουμε τα μασκαραλίκια του, πότε καιόμενη βάτος και πότε σύννεφο καπνού. Ούτε να περπατήσουμε στο νερό μπορούμε, αλλά αυτό είναι για αργότερα. Το άλλο πάλι:
Μας δημιούργησε κατ’ εικόνα του, «άρσεν και θήλυ εποίησεν αυτούς». Αρσενικός ο θεός, θηλυκός ή και τα δύο; Στο τελευταίο δυσκολεύομαι ολίγον. Δεν μπορώ να τον φανταστώ τη μια με τζιν και την άλλη με ταγεράκι Armani. Πώς να το κάνουμε, δεν είναι εικόνα που συνάδει με θεό. Άσε που το εβραϊκό κείμενο δεν μιλάει για άνθρωπο («ις» στη γλώσσα τους) αλλά για «χα-αδάμ», που σημαίνει «το αδάμ» (τι γλώσσα κι αυτή!) δημιούργησε άρρεν και θήλυ. Αν εντρυφήσουμε λίγο ακόμα στη γλώσσα του Νετανιάχου και των υπόλοιπων κυβερνητικών εγκληματιών του Ισραήλ, «αδαμάχ» σημαίνει «πηλώος». Έβαλαν λοιπόν σ’ ένα μπλέντερ, καλά καλά γουδί την εικασία των βιβλικών «αδάμ» σημαίνει «άνθρωπος» μαζί με το «χα-αδάμ» και το «αδαμάχ», και να ’μαστε εμείς!
Κινδυνεύοντας να γίνω εκνευριστικός, παραθέτω και το εξής από Το Βιβλίο Διδασκαλίας για το Μερικάρε[34], που ήταν ευρέως διαδεδομένο και στους Εβραίους της εποχής:
«Έτυχαν μεγάλης περιποίησης οι άνθρωποι – τα ζωντανά του θεού.
Έφτιαξε τον ουρανό και τη γη για το χατίρι τους.
Υπέταξε το τέρας των υδάτων,
Έφτιαξε ανάσα για τη μύτη τους για να ζουν.
Είναι οι εικόνες του, που προήλθαν από το σώμα του».
Τελικά Αιγύπτιοι είμαστε ή Εβραίοι; Ίσως και ολίγον από Βαβυλώνιοι.
Εν πάση περιπτώσει, ο άνθρωπος είναι γεγονός. Τους ευλόγησε και, αφού προηγουμένως τους είχε προικίσει με τα κατάλληλα όργανα, τους παρότρυνε να συνουσιάζονται και να κάνουν παιδιά μέχρι να γεμίσει η γη. Το τελευταίο πρέπει να το είπε στα κινέζικα, γιατί οι Κινέζοι είναι που κοντεύουν να κατακυριεύσουν τη γη. Επίσης τους χάρισε όλα τα φυτά και τα μικρόβια, τους ιούς, ακόμη και τα ακάρεα και τις ψείρες της κεφαλής, για να μην ξύνει ο Αδάμ συνεχώς μόνο τα τέτοια[35] του κατά τις ώρες τις ανίας.
Τους έκανε λοιπόν ανθρώπους και ζώα και τους καταδίκασε όλους, άνθρωπο και άλλα ζώα, στη χορτοφαγία «[…] έδωκα πάντα χλωρόν χόρτον εις τροφήν» (Γένεσις 1: 30).
Άγνωστο γιατί, αλλά ας το κρατήσουμε.
Τέλος πάντων, «[…] Και έγεινεν εσπέρα και έγεινε πρωΐ ημέρα έκτη» (Γένεσις 1: 31), πάει και η Παρασκευή και μαζί της η δημιουργία του κόσμου στην πρώτη έκδοση. Κάτι ψιλά που λείπουν θα τα αποκτήσουμε στην πορεία.
Προσοχή όμως. Το «άρσεν και θήλυ» δεν είναι ο Αδάμ και η Εύα. Δεν διαβάσαμε για χώμα, για φτύσιμο ώστε να γίνει πηλός, για εμφύσηση πνοής και επίσης για το πλευρό απ’ το οποίο φτιάχτηκε η Εύα.
Με όλα αυτά και παρ’ όλες τις ατέλειες, ο κόσμος είναι εδώ. Υπάρχουν τα πάντα. Από την ποικιλία των όντων θαυμάζει κανείς από τη μια τη φαντασία, την εφευρετικότητα και τη δημιουργικότητα του κατασκευαστή, αλλά δεν μπορεί να παραβλέψει και την προχειρότητα, τον αρπακολισμό της δημιουργίας ή κάποιες υπερβολές. Σε αντίθεση με το φίδι, η σαρανταποδαρούσα έχει υπερβολικά πολλά πόδια και η πυγολαμπίδα μια λάμπα στον κώλο της. Ίσως δεν θα μπορούσαν να λείψουν οι αστοχίες. Με δεδομένη και αναγνωρισμένη τοις πάσι την απουσία προηγούμενου στην κατασκευή κόσμων και στην έλλειψη σχεδίων και καλουπιών, η κατασκευαστική ικανότητα του Γιαχβέ δοκιμάστηκε σκληρά, και σε κάποιες περιπτώσεις αξίζει επαίνους.
Ορισμένοι τύποι, προερχόμενοι ενδεχομένως από κατασκευαστικό λάθος και ονομαζόμενοι «σκεπτικιστές», διατηρούν, και τις εκφράζουν κιόλας έως τις μέρες μας, αντιρρήσεις για το κατά πόσο το σύμπαν γενικώς είναι προϊόν σοφίας.
ΓΕΝΕΣΙΣ Δεύτερη έκδοση
(Γένεσις 2: 1-25)
Η έννοια του θεού, που όλα τα έβγαλε από τον εαυτό του χωρίς ο ίδιος να είναι από την ουσία εκείνου που έβγαλε και που στέκεται έξω απ’ το δημιούργημά του, είναι ασυμβίβαστη με όσα βλέπουμε στον κόσμο, ενώ η έννοια μιας αρχής που η ίδια δεν έχει αρχή, η έννοια του άναρχου θεού ή της αιτίας του εαυτού της είναι ασυγχώρητο λογικό σφάλμα.
Χαράλαμπος Θεοδωρίδης (1883-1958)
Φτου κι απ’ την αρχή…
Στην αρχή του δεύτερου κεφαλαίου εμπεδώνουμε ότι ο Γιαχβέ αναπαύθηκε την έβδομη μέρα και την ευλόγησε Αλλά φαίνεται πως το «αργία μήτηρ πάσης κακίας» ίσχυε από τότε, γιατί μάλλον κάτι δεν του πήγε καλά, και φτου κι απ’ την αρχή:
«Αύτη είναι η γένεσις του ουρανού και της γης, ότε εκτίσθησαν αυτά, καθ’ ην ημέραν εποίησε Κύριος ο Θεός γην και ουρανόν, και πάντα τα φυτά του αγρού, πριν βλαστήση· διότι δεν είχε βρέξει Κύριος ο Θεός επί της γης, και ΄λανθρωπος δεν ήτο δια να εργάζηται την γην· ο ατμός δεν ανέβαινεν από της γης και επότιζε το πρόσωπον της γης. Και έπλασε Κύριος ο Θεός τον άνθρωπον από χώματος εκ της γης. και ενεφύσησεν εις τους μυκτήρας αυτού πνοήν ζωής, και έγεινεν ο άνθρωπος εις ψυχήν ζώσαν. Και εφύτευσε Κύριος ο Θεός παράδεισον εν τη Εδέμ κατά ανατολάς και έθεσεν εκεί τον άνθρωπον, τον οποίον έπλασε» (Γένεσις 2: 4-8).
Εδώ είναι που γινόμαστε, κι ας μου επιτραπεί η έκφραση, κώλος.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
[1] Διάσημος Σκοτσέζος ηθοποιός και υπέρμαχος της ανεξαρτησίας της Σκοτίας.
[2] Μικελάντζελο ντι Λοντοβίκο Μουοναρότι Σιμόνι (1475-1564). Από τους σπουδαιότερους δημιουργούς στην ιστορία της τέχνης. Οι νωπογραφίες που φιλοτέχνησε για την Καπέλα Σιξτίνα και τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου συγκαταλέγονται στα δημοφιλέστερα έργα του.
[3] Παρεκκλήσι της επίσημης κατοικίας του πάπα στην πόλη του Βατικανού. Ο χώρος επίσης όπου συγκαλείται το κονκλάβιο, με απόφαση του οποίου εκλέγεται ο νέος πάπας. Ο χώρος έχει φιλοτεχνηθεί από τους μεγαλύτερους ζωγράφους της Αναγέννησης, τον Μιχαήλ Άγγελο, τον Ραφήλ, τον Μποτιτσέλι κ.ά.
[4] Η συντομογραφία π.τ.χ. σημαίνει «πριν τη χρονολογία μας» (αντίστοιχο του π.Χ. [προ Χριστού] των χριστιανών), ενώ η μ.τ.χ. σημαίνει «μετά τη χρονολογία μας» (αντίστοιχο του μ.Χ [μετά Χριστόν]).
[5] Τορά (που σημαίνει «νόμος») είναι η ονομασία που δόθηκε από τον Ιουδαϊσμό στο πέντε πρώτα βιβλία της Βίβλου, την Πεντάτευχο, τα οποία περιέχουν την ουσία του μωσαϊκού νόμου.
[6] Ελοχείμ: Θεοί, πληθυντικός του Ελοάχ. Είναι οι… θεοί της πρώτης βερσιόν της δημιουργίας (Γένεσις 1). Συναντώνται στην Παλαιά Διαθήκη περίπου 2.500 φορές.
[7] Ελ (El): Ταύρος, μόσχος. Η κύρια θεότητα των Χαναναίων. Στην Παλαιά Διαθήκη δηλώνει το θεό και εμφανίζεται περίπου 250 φορές.
[8] Ελοάχ: Θεός, παράγωγο του Ελ. Επίσης, στην Παλαιά Διαθήκη δηλώνει το θεό και εμφανίζεται καμιά πενηνταριά φορές. Γράφεται Lh στην εβραϊκή και διαβάζεται Eloah αλλά και Alah.
[9] Το όνομα του θεού για τους Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ.
[10] Γιαχβέ: Ο θεός της δεύτερης βερσιόν της δημιουργίας (Γένεσις 2). Συναντάται στην Παλαιά Διαθήκη περίπου 7.000 φορές.
[11] Κτητικό πληθυντικό από το φοινικικό «adon», που σημαίνει «κύριος», «νομοθέτης» ή δικαστής. Ως «Αδωνάι» σημαίνει «κύριοί μου». Χρησιμοποιείται στην Παλαιά Διαθήκη περισσότερες από 400 φορές στον πληθυντικό αριθμό και πάνω από 300 φορές στον ενικό.
[12] Να φανταστείτε πως αυτός ο λαός των βοσκών δεν είχε φωνήεντα.
[13] Η Πεντάτευχος αποτελείται από τα βιβλία: Γένεσις, Έξοδος, Λευιτικόν, Αριθμοί και Δευτερονόμιον. Ουσιαστικά όλα μαζί αναφέρονται στην ιστορία του Ισραήλ από την αρχή της υποτιθέμενης δημιουργίας μέχρι τις περιπλανήσεις στην έρημο μετά την Έξοδο από την Αίγυπτο.
[14] Τα παραθέματα από την Αγία Γραφή, που παρατίθενται σε εισαγωγικά και με πλάγιους χαρακτήρες, προέρχονται από την ηλεκτρονική έκδοση σε μετάφραση Νεόφυτου Βάμβα.
[15] Πρόκειται για τις γραπτές πηγές που έχουν ονομαστεί Γ, Ε, Ι και Δ. Η πηγή Γ είναι αυτή που χρησιμοποιεί το όνομα «Γιαχβέ». Οι ρίζες της Γ ανάγονται στην αιγυπτιακή Ηλιούπολη, έδρα της μονοθεϊστικής θρησκείας που επέβαλε ο Ακενατών με τη θεότητα Ατών. Χρονολογείται μεταξύ του τέλους του 10ου π.τ.χ. αιώνα και πριν την ασσυριακή κατάκτηση, το 722 π.τ.χ. Η πηγή Ε περιστρέφεται γύρω από ιστορίες όπου ο θεός αναφέρεται ως Ελοχείμ («θεοί»). Θεωρείται νεότερη από τη Γ και η εξιστόρησή της αρχίζει μετά τον κατακλυσμό. Προωθεί σθεναρά τον Μωυσή. Η πηγή Ι θεωρείται το άλλο σκέλος της Ε, αλλά με διαφορετικές από εκείνη απόψεις. Ασχολείται με το ιερατείο και τις τελετουργίες του. Ενώ στις πηγές Γ και Ε η θεότητα είναι ανθρωποκεντρική και συνομιλεί με τους ανθρώπους, στη Ι παρουσιάζεται άμορφη, ψυχρή και απόμακρή και δεν εμπλέκεται σε δοσοληψίες με αυτούς. Προβάλλει τον Ααρών. Αρχίζει την εξιστόρησή της, όπως και η Γ, με τη δημιουργία. Σχετίζεται με την αιγυπτιακή πόλη των Θηβών, που την εποχή της διαμονής των Ισραηλιτών στην Αίγυπτο ήταν η πολιτική και η θρησκευτική πρωτεύουσα της χώρας. Χρονολογείται μετά την ασσυριακή και πριν τη βαβυλωνιακή κατάκτηση του Ιούδα, το 587 π.τ.χ. Η πηγή Δ παίρνει το όνομά της από το Δευτερονόμιο, όπου δεν εμπλέκεται καμία άλλη από τις πηγές. Επίσης, η Δ δεν συναντάται στα υπόλοιπα τέσσερα βιβλία της Πεντάτευχου. Υπολογίζεται πως χρονολογείται από την εποχή του Ιωσία, περίπου στα τέλη του 7ου π.τ.χ. αιώνα. Το βασικό θέμα εδώ είναι η υπακοή στο θεό. Βάσει της Δ, όλοι οι Ισραηλίτες βασιλείς αποτυγχάνουν να ακολουθήσουν τους νόμους της πίστης που επιβάλλει το Δευτερονόμιο, εκτός από ελαχίστους, μεταξύ των οποίων ο Δαβίδ και ο Ιωσίας, που σώζονται ως προβιβασθέντες πιστοί.
[16] Βαβυλωνιακή εξορία (587-539 π.τ.χ.): Η μορφωμένη ελίτ των Εβραίων μεταφέρθηκε με τη βία στη Βαβυλώνα, όπου εμβαπτίστηκαν στην κουλτούρα των νικητών.
[17] Πρόκειται για τους υποτιθέμενους εβδομήντα, εβδομήντα δύο για την ακρίβεια, λόγιους Ιουδαίους που μετέφρασαν την Παλαιά Διαθήκη στα ελληνικά μπας και τη χάσουμε. Το έργο μεταφραζόταν για 200 περίπου χρόνια.
[18] Κατά τη θηβαϊκή παράδοση.
[19] Εδώ έχουμε υιοθέτηση της αιγυπτιακής εκδοχής της Γένεσης με την αφαίρεση όμως των ζευγών των αρσενικών και των θηλυκών θεοτήτων αλλά τη διατήρηση των στοιχείων που αντιπροσωπεύουν.
Χουχ και Χαουέτ: άμορφος χώρος
Κουκ και Καουκέτ: το σκοτάδι στην υγρή άβυσσο
Νουν και Ναουνέτ: το αρχέγονο υγρό
Άμμων και Αμενέτ: ο αόρατος άνεμος.
[20] Τζέιμς Άσερ (James Ussher, 1581-1656): Αρχιεπίσκοπος του Άρμαγκ (Armagh) στη Βόρεια Ιρλανδία.
[21] Τζον Λάιτφουτ (John Lightfoot): Αντιπρύτανης του Κέμπριτζ και σύγχρονος του Άσερ.
[22] Μαρτίνος Λούθηρος (1483-1546): Γερμανός μοναχός και μέγας εβραιοφάγος. Ιδρυτής του Προτεσταντισμού.
[23] Άμμων: Αιγύπτιος θεός-δημιουργός, προπομπός του Γιαχβέ. «Εκείνος [δηλ. ο Άμμων] που δημιουργήθηκε στην αρχή του χρόνου όταν δεν είχε δημιουργηθεί [ακόμα] κανένας θεός, όταν εσύ [ο Άμμων-Ρα] άνοιξες τα μάτια σου για να τους δεις και όλοι φωτίστηκαν με το βλέμμα των ματιών σου, όταν η μέρα δεν είχε δημιουργηθεί ακόμα» (από αρχαίο αιγυπτιακό κείμενο).
[24] «Και έκαμεν ο θεός τους δύο φωστήρας τους μεγάλους, τον φωστήρα τον μέγαν διά να εξουσιάζη επί της ημέρας, και τον φωστήρα τον μικρόν να εξουσιάζη επί της νυκτός· και τους αστέρες· […] και έγεινεν εσπέρα και έγινε πρωΐ, ημέρα τατάρτη» (Γένεσις 1: 16-19).
[25] Ο Σου (Ουρανός) είναι γιος του Ατούμ (Πρώτο Φως). Συνενώνει τη γη για τον πατέρα του Ατούμ και συγκεντρώνει τη μεγάλη πλημμύρα (δηλαδή τον Νείλο).
[26] «Χαίρε, Ατούμ! Που έκανες τον ουρανό, που δημιούργησες ό,τι υπάρχει. Που εμφανίστηκες ως γη, που δημιούργησες το σπόρο».
[27] «Τη σελήνη έκανε να λάμψει, τη νύχτα [της] εμπιστεύτηκε. Όρισε αυτήν, το στολίδι της νύχτας, υπεύθυνη για να γνωστοποιεί τις μέρες» (Πινακίδα 5).
[28] Πάλσαρ: Αστέρες νετρονίων που λειτουργούν ως παλλόμενες ουράνιες ραδιοπηγές, δηλαδή σώματα που εκπέμπουν ανιχνεύσιμη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία με τη μορφή ραδιοφωνικών κυμάτων. Τα πάλσαρ ξεχωρίζουν από όλες τις άλλες ουράνιες πηγές επειδή παρατηρούμε από αυτά ταχύτατους περιοδικούς παλμούς σε διάφορες περιοχές ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, με περιόδους από χιλιοστά του sec (msec).
[29] CERN: Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire – Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικών Ερευνών.
[30] Χιγκς (Higs): Θεμελιώδες σωματίδιο που προσδίδει σε στοιχειώδη σωματίδια, και κατ’ επέκταση στην ύλη, την ιδιότητα της μάζας.
[31] Σεκόγια η αειθαλής (Sequoia sempervirens): Ζει έως 4.000 έτη.
[32] Κατά την ανάλογη έκφραση των ανθρώπων: «Βγήκα απ’ τα ρούχα μου».
[33] Στην πρώτη έκδοση της Γένεσης έχουμε τον Ελοχείμ, που, όπως είπαμε σημαίνει «θεοί».
[34] Αιγυπτιακό κείμενο που χρονολογείται από το 21ο αιώνα π.τ.χ.
[35] Δηλαδή τους όρχεις του.